|
| Κείμενο : Μουσική παράδοση και αστικοί χοροί των Ιωαννίνων. |
| Πηγή : /P054-02 , Ευρετήριο : O-F05E0F78 |
Ηλίας Χ. Γκαρτζονίκας Μουσική παράδοση και αστικοί χοροί των Ιωαννίνων. Γκαρτζονίκας, Χ. Ηλίας: "Μουσική παράδοση και αστικοί χοροί των Ιωαννίνων", Παράδοση και Τέχνη 054, σελ. 6-7, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000. Μουσική παράδοση και αστικοί χοροί των Ιωαννίνων Γιάννινα, "η πόλη των θρύλων και των παραδόσεων" που "ήταν πρώτα στ' άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα". Ο Προκόπιος αποδίδει την ίδρυσή τους στον Ιουστινιανό το 527 μ.Χ. Το 1204 ο Μιχαήλ Αγγελος Κομνηνός την κάνει την αριστοκρατική πόλη του Δεσποτάτου τής Ηπείρου, αρχίζοντας μια περίοδο ακμής. Το 1430 η πόλη παραδίνεται στον Σινάν Πασά με αντάλλαγμα προνόμια, τα οποία καταργούνται το 1611με το κίνημα του Σκυλοσόφου, που ως αποτέλεσμα έχει εκτός άλλων την εκδίωξη των χριστιανών από το Κάστρο και την εγκατάσταση εκεί μουσουλμάνων μαζί με Εβραίους. Η πόλη τώρα εξαπλώνεται έξω από το Κάστρο και αρχίζει να δημιουργείται μια ισχυρή τάξη εμπόρων και βιοτεχνών, καθιστώντας τα Γιάννινα σπουδαίο εμπορικό κέντρο (όπου επεξεργάζονται προϊόντα όπως το ασήμι, το δέρμα, η γούνα, το μετάξι). Οι Γιαννιώτες ιδρύουν εμπορικούς οίκους σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις (Λειψία, Μόσχα, Βενετία, Λιβόρνο, Βιέννη). Η πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη φτάνει κι αυτή σε υψηλά επίπεδα, με αποκορύφωμα την περίοδο ηγεμονίας του Αλή Πασά από το 1718 ***(?) ως το 1822. Η μεγάλη, οξυδερκής, αδίστακτη και ανεξίθρησκη αυτή προσωπικότητα καθιστά τα Γιάννινα πρώτη πόλη στην Ελλάδα. Αναγείρει σεράγια, τζαμιά, δημόσια κτήρια, και κατασκευάζει δρόμους εντός και εκτός της πόλης. Στην αυλή του συγκεντρώνονται τα ανήσυχα πνεύματα της εποχής εκείνης (Οικονόμου, Νούτσος, Κωλλέτης, Βηλαράς κ.α.). Δέχεται επισκέψεις πολλών ξένων, όπως ο γάλος πρόξενος Πουκεβίλ, οι Αγγλοι Βύρων, Λύκ, Χόμπχαους, Χόλλαντ κ.α. Ετσι τα Γιάννινα, το "πολίδιον" των Βυζαντινών, καθίστανται "χωνευτήρι" που δέχεται ποικίλες επιρροές αλλά και που ακτινοβολεί σε μια μεγάλη γεωγραφική κλίμακα. Με τον χρόνο το αστικό αυτό πια κέντρο αποκτά μια ιστορική αίγλη που το προάγει στα όρια της μυθολογίας. Γίνεται ένας θρύλος που τροφοδοτεί αλλά και τροφοδοτείται από την υπόλοιπη Ηπειρο. Ο αστικός τρόπος ζωής και η είσοδος της μουσικής στις αυλές και τα σαράγια των πασάδων, και σε κλειστούς χώρους γενικότερα, προσέδωσαν ένα έντεχνο ύφος στο γιαννιώτικο τραγούδι, σε σχέση με τις άλλες περιοχές της Ηπείρου, όπου το ύφος της υπαίθρου διακρίνεται καθαρά στη μουσική και το τραγούδι. Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα, μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά, πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας! αναφέρει ο Κ. Παλαμάς στην "Ανατολή" του. Η καλή γειτονία με το Ζαγόρι (τακτική επικοινωνία και καλές σχέσεις) δημιούργησε στενή μουσική συγγένεια μεταξύ των δύο περιοχών. Η ηπειρώτικη κομπανία (κλαρίνο, βιολί, λαούτο και ντέφι) συνδέεται και με την παράδοση του αστικού γιαννιώτικου τραγουδιού η οποία διαμορφώνεται με αφετηρία την αυλή του Αλή Πασά, από επαγγελματίες μουσικούς που δημιούργησαν το γιαννιώτικο στιχοπλοκάκι (π.χ. Δόντια πυκνά, Μπαζαρκάνα) μεταφέροντας στην Ηπειρο, μέσω Κωνσταντινούπολης και Σμύρνης, την παράδοση του ομοιοκατάληκτου αυτοσχέδιου δίστιχου ερωτικού περιεχομένου (συνηθισμένη έως τότε στη θαλασσινή και όχι στη στεριανή Ελλάδα). Απο τα τέλη του 18ου αιώνα ως γύρω στο 1940 βρίσκουμε στα Γιάννενα τραγούδια που υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλή. Από τα κείμενα (π.χ. Δ. Σαλαμάγκα, Ηπειρώτικη Εστία, 1955, S. BaudBovy, 1984) συμπεραίνουμε ότι τα περισσότερα δημιουργήθηκαν από Γιαννιώτες πάνω σε πρωτότυπες μελωδίες ή ακόμα και σε μελωδίες-πρότυπα που χρησιμοποιούνταν από παλιά για να επενδύσουν ένα πλήθος από κείμενα. Οι ρυθμοί που συναντώνται είναι κυρίως συρτοί, όπως π.χ. ο 7σημος στην "Καραμπεριά" (τραγούδι που αναφέρεται στην άσωτη ζωή των Καραμπέρηδων, ανύπαντρων εργοδοτών, βιοτεχνών, εμπόρων με γερό πορτοφόλι, οι οποίοι αποτελούσαν τους μποέμ των Ιωαννίνων και στα συχνά γλέντια τους τραγουδούσαν αυτοσχέδια στιχοπλάκια με βακχικούς στίχους). Επίσης ο 4σημος ρυθμός στα πατήματα του Μπάλλου, στο Συρτό "Στα Γιάννενα, στον Κουραμπά", με έντονο το νησιώτικο-σμυρναίικο χρώμα, δείγμα των μουσικών επιδράσεων στη διαμόρφωση της αστικής μουσικής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ανάλογη επίδραση έχει και ο ρυθμός του 9σημου Καρσιλαμά στη "Μπαζαρκάνα", ενώ ο ρυθμός Στα Τρία του τραγουδιού "Δόντια πυκνά", αντιστοιχεί στο ευρωπαϊκό βαλς. Στην οργανική μουσική χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης των παλιών κλαριντζήδων είναι η πατινάδα της "Γενοβέφας". Στην κατηγορία των τραγουδιών "του κεφιού" ανήκουν, εκτός της "Μπαζαρκάνας", οι εύθυμοι χοροί "Παλαμάκια", "Συρτός κοφτός", που χορεύονταν συνήθως από αγόρια και κορίτσια μικρότερης ηλικίας, καθώς και τα "Μούσμουλα", χαρακτηριστικό δείγμα της ατμόσφαιρας του γιαννιώτικου καφέ-αμάν, που στην παράδοση του δημοτικού τραγουδιού σμίγει με αυτή του ρεμπέτικου (απόσπασμα από τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη) για να καταλήξει στην κοσμοπολίτικη μελωδία του χασαποσέρβικου "Καροτσέρη τράβα", δείγμα της συνένωσης της Ρουμανίας με την Κωνσταντινούπολη και την Ηπειρο, σε ένα νοητό τρίγωνο που μαρτυρά τις πολιτισμικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μέσα από τα καραβάνια των εμπόρων και των μεταναστών. Διαπιστώνεται λοιπόν η ποικιλία αλλά και η αφομοιωτική ικανότητα της γιαννιώτικης, και κατ' επέκατση ηπειρώτικης μουσικής παράδοσης, που μπορεί να είναι συντηρητική και κλειστή, όμως είναι ταυτόχρονα στραμμένη προς τα έξω, αξιοποιώντας τις ξένες επιδράσεις με την αφομοιωτική δύναμη του τρίπτυχου "ποίηση-μουσική-χορός". Οι χοροί που αναφέρονται θα αποτελέσουν θέμα εισήγησης στα πλαίσια του κύκλου σεμιναρίων "Χορός και παραδοσιακός πολιτισμός 2000-2001" που διοργανώνει το Θέατρο Ελληνικών Χορών "Δόρα Στράτου" υπό την αιγίδα της Διεθνούς Οργάνωσης Λαικής Τέχνης. Ηλίας Χ. Γκαρτζονίκας Καθηγητής Φυσικής Αγωγής Βιβλιογραφία Νιτσιάκος, Β. & Λιάβας, Λ.: Ηπειρώτικη μουσική παράδοση. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών. Τζιτζιμίκας, Χρήστος: Ζαγορίσια και γιαννιώτικα. Γιαννιώτικα του 1930 με την κομπανία του Νίκου Τζάρα. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Σύλλογος Παλιών Γιαννωτών. Ηπειρωτική Εστία (1955), τόμος Δ, τεύχος 43, σελ. 1017. Baud-Bovy, S.: Δοκίμιο για το ελληνικό τραγούδι. Μπέλλος, Γ.: Μελέτη της ηπειρώτικης μουσικοχορευτικής παράδοσης. Παπασταύρος, Α.: Ιωαννίνων εγκώμιον. *************************************************** *************************************************** PAR054 GartzonikasIl03GR.doc |