|
| Κείμενο : Βιβλιοπαρουσίαση: Αναγνωστοπούλου, Μαρία: Η λεσβιακή γυναικεία φορεσιά. |
| Πηγή : /P030-10 , Ευρετήριο : O-E9C28373 |
| Χρήστος Παπακώστας Βιβλιοπαρουσίαση: Αναγνωστοπούλου, Μαρία: Η λεσβιακή γυναικεία φορεσιά. Παπακώστας, Χρήστος: "Βιβλιοπαρουσίαση: Αναγνωστοπούλου, Μαρία: Η λεσβιακή γυναικεία φορεσιά", Παράδοση και Τέχνη 030, σελ. 18-19, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1996. Αναγνωστοπούλου, Μαρία: Η λεσβιακή γυναικεία φορεσιά, 18ος-19ος αιώνας. Μυτιλήνη, Δήμος Μυτιλήνης, 1996, 214 σελ. Με τη θαυμάσια μελέτη της, η συγγραφέας, γνωστή και από προηγούμενες μελέτες της στο χώρο της ενδυματολογικής έρευνας, έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία. Μέχρι σήμερα, ό,τι ξέραμε για τη λεσβιακή φορεσιά αφορούσε στην περίοδο από το τέλος του 19ου έως τις αρχές του 20ου αι. Για τα πρώτα μεταβυζαντινά χρόνια, η πληροφόρηση είναι φτωχή και οι μαρτυρίες όχι αξιόπιστες. Αξιόπιστες μαρτυρίες εμφανίζονται τους τελευταίους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας και είναι αυτή η περίοδος που εξετάζει η συγγραφέας σ' αυτό το έργο. Πηγές της είναι - εκτός από την επιτόπια έρευνα - οι μαρτυρίες περιηγητών της εποχής, κείμενα λογίων από τη Λέσβο και την Αιολίδα, κείμενα του ευρύτερου αιγαιοπελαγίτικου χώρου, προικοσύμφωνα, διαθήκες, κατάλογοι ειδών ρουχισμού στα αρχεία εκκλησιών, κοινοτήτων, ιδιωτών και στο Ιστορικό Αρχείο Μυτιλήνης, σε μητροπολιτικούς και κοινοτικούς κώδικες του νησιού του 18ου και 19ου αι. Στα πέντε κεφάλαια του βιβλίου της, η συγγραφέας ασχολείται διεξοδικά, κατ' αρχήν με τα βασικά τμήματα της φορεσιάς, αυτά που καθορίζουν τη μορφή της, στη συνέχεια με τα συμπληρωματικά ενδύματα, με τα καλύμματα της κεφαλής, τα υποδήματα, τις κάλτσες, την κόμμωση, τον καλλωπισμό, τα κοσμήματα. Μαθαίνουμε λοιπόν για την ύπαρξη στο νησί, από τα μέσα του 18ου και μέχρι τις αρχές του 19ου αι., της φορεσιάς με το φουστάνι, φούστας δηλαδή μακριάς με τιράντες ή μπούστο προσραμμένο σ' αυτήν που αφήνει προκλητικά ελεύθερο το στήθος, όπως μαρτυρεί εντυπωσιακή εικόνα γυναίκας από τη Μυτιλήνη σε χαλκογραφία της εποχής. Αλλοτε πάλι το στήθος καλυπτόταν από λευκό σαν γάζα πουκάμισο ή μαντίλι, το λεγόμενο στηθόπανο, κεντημένα δείγματα του οποίου μπορεί να δει κανείς σήμερα στη Μονή Λειμώνας στη Λέσβο αλλά και στο Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου στο Λονδίνο. Χαρακτηριστικά συμπληρώματα αυτής της φορεσιάς, τα γνωστά με τις ονομασίες "κουρούπα", "κλουνιά", "κ'λούρ'", καλύμματα της κεφαλής. Ενδιαφέρουσα και η αναφορά στη διαφορά ενδυμασίας ανάμεσα στην πρωτοκόρη και την "καλογριά", την υστερότερη κόρη της οικογένειας. Το γνωστό μας σαλβάρι ή βράκα φαίνεται ότι εμφανίζεται γύρω στις αρχές με μέσα του 19ου αι., σε στενή σχέση με τη Μ. Ασία, είτε ως κατωκόρμι της φορεσιάς με το φουστάνι είτε ως αυτόνομη φορεσιά, που διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 19ου αι. και φορέθηκε κύρια στις ορεινές και ελαιοπαραγωγικές περιοχές του νησιού. Η συγγραφέας μας δίνει πληροφορίες για τις παραλλαγές της βράκας, τα συνοδευτικά της ενδύματα, την κατασκευή της, τα υφάσματα, τα χρώματα, τις χρήσεις. Οι πολύ καλές φωτογραφίες και τα σκίτσα βοηθούν να καταλάβουμε τι είναι το "λουκούμι", η "αστραπή", η "κολοκυθόπιτα" κλπ., σχέδια της υφαντής βράκας, ενώ οι στίχοι που παραθέτονται μας μεταφέρουν στο κλίμα της εποχής: "Δεν πάγου στου Πλουμάρ' γιατ' είνι πουταμός/ φουρούν τα σαλβαρέλλια κι είνι παλαβουμός". Βράκα λοιπόν στα ορεινά και όπου κυριαρχούσαν οι αγροτικές εργασίες, αλλά στα παράλια και στα αστικά κέντρα επικράτησε κύρια το φουστάνι ή "φ'στάν'" ή "φ'στάνα", φούστα δηλαδή με πιέτες και ζωνάκι στη μέση και με καταφανείς τις δυτικές επιρροές. Η συγγραφέας μας κατατοπίζει σχετικά με τα υφάσματα και την προέλευση τους, τις πρώτες ύλες, την παραγωγή και βαφή τους, την εμπορία τους, την ύφανση τους. Στο επόμενο κεφάλαιο πραγματεύεται τα επιμέρους ενδύματα της φορεσιάς, εσώρουχα και εξωτερικά, που απαντούν ως κοινά στοιχεία σε όλους σχεδόν τους τύπους της. Το μονοκόμματο ή αποτελούμενο από δύο κομμάτια πουκάμισο, οι περιοχές όπου φοριόταν, τα κεντήματα του, η θέση του στα έθιμα αλλά και στα τραγούδια που συνδέονται μ' αυτό. Γλάστρες και κυπαρίσσια στον ποδόγυρο του μεσοφοριού αλλά και στα νυφιάτικα τραγούδια: "τη νύφη μας την είχαμε στη γλάστρα λουλουδάκι/ τώρα την εχαρίσαμε σ' ένα παλληκαράκι" ή "γαμπρός μας είναι όμορφος ωσάν το κυπαρίσσι". Το αντερί, το καμιζόρι, ο λιμπαντές, το κοντογούνι, η γούνα, κεντημένα τα περισσότερα πάνω σε βελούδα και μετάξια, συμπληρώνουν τη βασική αμφίεση. Η εικόνα όμως για να είναι πλήρης χρειάζεται και τα αξεσουάρ της, στα οποία και θα μας ταξιδέψει η Μαρία Αναγνωστοπούλου στα τρία τελευταία κεφάλαια του βιβλίου της. Τα καλύμματα της κεφαλής με την ποικιλία τους και την πολυπλοκότητα τους, οι κάλτσες, δουλειά του σπιτιού, "τα υποδήματα που διαφέρουν ανάλογα με την τάξη, τις ασχολίες, το φύλο, το πλήθος και η ποικιλία των βαρύτιμων κοσμημάτων ως έκφραση κοινωνικού ανταγωνισμού που απέβαινε σε βάρος των φτωχών και οι επεμβάσεις της Εκκλησίας, για να χτυπηθεί το κακό, αποτελούν αντικείμενο της μελέτης αυτής. Και να μην παραλείψουμε τις φροντίδες για την περιποίηση του σώματος και των μαλλιών, για την "τόνωση και την βελτίωση της φύσης", τα φτιασίδια. Με τι λούζονταν, με τι ξεβγάζονταν, πώς χτένιζαν τα μαλλιά, ώστε οι "βρουλίδες" (πλεξούδες) να συνταιριάζουν με τους κεφαλόδεσμους, ποιες οι προλήψεις και οι δοξασίες γύρω από τα μαλλιά. Το έργο συμπληρώνεται με την παράθεση ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας αλλά και υπομνήματος στα αγγλικά. Αγγλικές λεζάντες υπάρχουν και κάτω από τις ελληνικές σημειώσεις στις φωτογραφίες του βιβλίου. Να τονίσουμε τις αρετές του βιβλίου, που είναι εκτός από την πλούσια πληροφόρηση και τη σε βάθος γνώση του αντικειμένου, η ζωντανή γλώσσα του αλλά και η σφαιρική προσέγγιση του θέματος. Η Μ. Α. δεν περιορίζεται σε μια στείρα περιγραφή στην οποία μας έχει συνηθίσει η περί φορεσιάς βιβλιογραφία. Στέκεται στην πρακτική της χρήση, συνδέει με τις ιστορικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, με την εθιμική ζωή και τις δοξασίες, συσχετίζει με άλλες περιοχές. Επιπλέον οι αναφορές στα δημοτικά τραγούδια, σε λαϊκά αποφθέγματα που σχετίζονται με τη φορεσιά, το πλούσιο γλωσσάρι ιδιωματικών εκφράσεων, η παράθεση πλήθους φωτογραφιών - εδώ μας μπέρδεψε λίγο η αρίθμηση -, κατατοπιστικών σχεδίων και σημειώσεων συντελούν ώστε η επιμελημένη αυτή δουλειά, όχι μόνο να είναι πολύτιμη για τον ειδικό μελετητή αλλά και να διαβάζεται ευχάριστα από τον απλό εραστή του λαϊκού πολιτισμού. Ευχαριστούμε την κα. Αναγνωστοπούλου γι' αυτή τη συνεισφορά. ***************************************************************** *********************************************************** PAR030 PapakostasCh03GR.doc |