|
| Κείμενο : Το κάψιμο του «Γιούδα» στη Χωριστή Δράμας |
| Πηγή : /P022-11 , Ευρετήριο : O-D7A29F14 |
| Γ.Κ. Χατζόπουλος Το Κάψιμο Του «Γιούδα» Στη Χωριστή Δράμας Χατζόπουλος, Κ. Γ.: "Το Κάψιμο Του «Γιούδα» Στη Χωριστή Δράμας", Παράδοση και Τέχνη 022, σελ. 25-26, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Ιούλιος – Αύγουστος 1995. Το Κάψιμο Του «Γιούδα» Στη Χωριστή Δράμας Σ’ ένα χωριό του νομού Δράμας, στη Χωριστή, που απέχει πέντε περίπου χιλιόμετρα από την πόλη της Δράμας, και που οι κάτοικοι της στο σύνολο τους είναι γηγενείς, τελείται κάθε χρόνο "το κάψιμο του Γιούδα". Ας δούμε λοιπόν τι ακριβώς συμβαίνει στη Χωριστή λίγο μετά το πιο χαρμόσυνο για τους Χριστιανούς και ειδικά για τους Ελληνες μήνυμα, αφού το συνδέσανε με την ίδια τους την Ανάσταση, ύστερα από τη φοβερή σκλαβιά τεσσάρων ολάκερων αιώνων, δηλ. το "Χριστός Ανέστη" (1). Μια ή δυο μέρες πριν από την Ανάσταση ένας μικρός όμιλος Χωρισπα-νών καταγίνεται με την κατασκευή ενός ανθρώπινου ομοιώματος. Ως υλικά χρησιμοποιούνται ξύλινες βέργες. Στα κοιλώματα που σχηματίζουν οι βέργες τοποθετούνται εύφλεκτες ύλες και βαρελότα. Υστερα ντύνουν το ομοίωμα με κόκκινο ή μπλε χαρτί. Στο κεφάλι του ομοιώματος τοποθετούν ένα παλιό ποτιστήρι από ψευδάργυρο, απ' αυτά που χρησιμοποιούν για το πότισμα των φυτών του καπνού. Του φορούν μαύρο καπέλο και μαύρα παπούτσια. Ενώ του δίνουν να κρατάει μια μαύρη τσάντα που στην εξωτερική της όψη φέρει την επιγραφή "30 αργύρια". Αφού ολοκληρωθεί η κατασκευή του ομοιώματος, το κρεμούν στην αυλή της εκκλησίας μ' ένα σχοινί στερεωμένο σε πρόχειρη τροχαλία Την ώρα της Ανάστασης κι αμέσως μετά το "Δεύτε λάβετε φως" μερικοί πλησιάζουν με τις αναστάσιμες λαμπάδες και βάζουν φωτιά στο ομοίωμα, στο Γιούδα, όπως το αποκαλούν. Και καθώς γίνεται, κάποιος τραβώντας κι αφήνοντας ρυθμικά το σχοινί απ' όπου είναι κρεμασμένο ο Γιούδας, τον ανεβοκατεβάζει, ενώ ταυτόχρονα όλες οι κροτίδες και τα πυροτεχνήματα έχουν για στόχο τους το μισητό Ιούδα. Και δεν αρκούνται μόνο στο να τον βομβαρδίζουν με άχτι. Ταυτόχρονα, γεμάτοι οργή, τον περιλούζουν μ' ένα σωρό καθόλου τιμητική επίθετα, όπως προδότη, κακούργε, καταραμένε, αναθεματισμένε και άλλα. Πότε ακριβώς άρχισε να τελείται το πιο πάνω έθιμο στη Χωριστή δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια. Πάντως από προφορικές μαρτυρίες που συγκεντρώσαμε κατά την ερευνά μας, το έθιμο αριθμεί ζωή που χάνετε στο χρόνο (2). Εδώ νομίζουμε πως είναι απαραίτητο να κάνουμε κάποια τομή στο τόσο ενδιαφέρον και σπάνιο έθιμο, που τελείται στην περιοχή μας. Ας δούμε Λοιπόν ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που το καθιστούν ενδιαφέρον. Η συμπεριφορά του Ιούδα προς τον Θεάνθρωπο, στον οποίο προσέφερε αντί του μάνα χολή αντί του ύδατος όξος (3) και σε ανταπόδοση της αγάπης, του πρόσφερε σταυρό μαρτυρίου, ήταν κάτι που η συνείδηση του αγνού και βαθύτατα θρησκευόμενου λαού μας δεν το συγχώρεσε ποτέ. Ο Ιούδας έμενε στη συνείδηση των ανθρώπων ως η πιο απαίσια, η πιο απάνθρωπη, η πιο αποκρουστική και μισητή μορφή. Αν και είχε στενή επαφή και συναναστροφή με το θείο διδάσκαλο και του δόθηκε πολλές φορές η ευκαιρία να διδαχθεί την αλήθεια και να εξαλείψει τα ελαττώματα του, παρ' όλα αυτά παρέμεινε ψυχή ύπουλη και καρδιά σκοτεινή. Αφησε ν' αναπτυχθεί στην ψυχή του το μυσαρό πάθος της φιλαργυρίας, το οποίο σύμφωνα με τη γνώμη των Πατέρων της Εκκλησίας ήταν η κυριότερη αιτία του εγκλήματος του. Ούτε η τιμή που του έκανε ο Κύριος, ούτε η διδασκαλία που άκουσε τρία ολόκληρα χρόνια, ούτε τα θαύματα, που έβλεπε κάθε τόσο, στάθηκαν αρκετά για να ελευθερώσουν την ψυχή του από την ένοχη αγάπη του για το χρήμα. Οι προσπάθειες του Χριστού με υπαινιγμούς και συγκαλυμμένους λόγους που αποβλέπανε στο να τον προλάβουν από την απαίσια πράξη του, δεν καρποφόρησαν. Εχοντας φοβερό σύμμαχο και συνήγορο τον Σατανά -του διαβόλου ήδη βεβληκότος εις την καρδίαν Ιούδαν Ισκαριώτου, ίνα αυτόν, τον Ιησούν, παραδώ (4), όπως αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης -ωθήθηκε στην αποτρόπαιη προδοσία. Ετσι η ειδεχθής πράξη του γέννησε στην ψυχή του θρησκευόμενου λαού μας, αλλά και συντήρησε όλα τα αρνητικά συναισθήματα. Γι' αυτό και ο λαός μας δε διανοήθηκε μέχρι σήμερα να του δώσει άφεση αμαρτιών. Μη μπορώντας αλλιώτικα να πάρει εκδίκηση, αιώνες τώρα, αναβιώνει μιαν ατελή μορφή δρώμενου με το οποίο εκδηλώνει την οργή, την αγανάκτηση, την ειρωνεία και το χλευασμό προς αυτόν. Δικαιολογημένα λοιπόν επινόησε εικονικά τον οδυνηρότερο τρόπο αφαίρεσης της ζωής εκείνου που σε αντάλλαγμα της ξέχειλης αγάπης και στοργής πρόσφερε ό,τι πιο ατιμωτικό μπορούσε, την προδοσία. Στήνει λοιπόν κάθε χρόνο την αγχόνη για να εκδικηθεί τον πιο στυγνό εγκληματία Και δεν αρκείται μόνο στην εικονική αφαίρεση της ζωής του. Προχωρεί ακόμη περισσότερο. Καίει το ομοίωμα του. Το κάνει στάχτη σκορπώντας την στους τέσσερις ανέμους. Δε θέλει να μείνει τίποτε που να θυμίζει τον αγνώμονα, το μολυσμένο. Γι' αυτό και ως μοναδικό μέσο καθαρμού επιλέγεται η φωτιά. Η διαχρονικότητα της ελληνικής παράδοσης σ' όλη της την έκταση. Ως το αποτελεσματικότερο μέσο καθαρμού θεωρήθηκε η φωτιά σ' όλην την αρχαιότητα. Και με αυτήν την ιδιότητα έφτασε και στα νεότερα χρόνια. Αλλά και ως αποτρεπτικό μέσο της επήρειεας των δαιμόνων, αλλά και των ασθενειών θεωρήθηκε ανέκαθεν η φωτιά και το φως. Στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα το αγιασμένο νερό με το οποίο ράντιζαν λίγο πριν από τη θυσία τα ζώα που θα θυσίαζαν για να τα εξαγνίσουν γινόταν (5), αφού προηγουμένως βυθίζανε σε μια κούπα με νερό ένα δαυλό αναμμένο από το βωμό. Κι οι Αθηναίοι το 429 π.Χ., όταν ο λοιμός τους αφανίζει, ανελέητα, για να γλιτώσουν, ανάβουν τεράστιες φωτιές στους δρόμους για να εξουδετερώσουν το βλαπτικό δαίμονα, στον οποίο, σύμφωνα με κάποιο χρησμό, αποδίδανε την πρωτόφαντη φοβερή εκείνη αρρώστια που είχε αφανίσει το 1/3 του αθηναϊκού πληθυσμού, δηλ. γύρω στις ογδόντα χιλιάδες άτομα (6). Αλλά και οι φωτιές που ανάβονται το βράδυ της 23ης Ιουνίου στις διασταυρώσεις των δρόμων αποβλέπουν στη διασφάλιση της υγείας των ανθρώπων από τη βλαπτική επήρεια κάποιου ή κάποιων δαιμόνων κατά την αντίληψη του λαού μας. Ακόμη, κατά την αντίληψη του λαού μας, η φωτιά, το ιερόν πυρ, είναι ο μοναδικός, αλλά και ο πιο μεγάλος εχθρός των θρασύτατων καλλικαντζάρων που κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου είναι ικανοί να τολμήσουν να κάνουν τα πάντα, ενώ υποχωρούν μόνο στο αντίκρυσμα της φωτιάς (7). Σε ποιμενικές περιοχές, όταν στο παρελθόν, η επιζωοτία, δηλ. επιδημική μολυσματική αρρώστια, αφάνιζε τα ποίμνια, οι κτηνοτρόφοι άναβαν τεράστιες φωτιές γύρω από τις στάνες. Μα κι εμείς σήμερα, κατά την επιστροφή μας στο σπίτι από τη Μ. Ανάσταση, δε σχηματίζουμε έστω και ακαλαίσθητο, πάνω στο ανώφλι της πόρτας του σπιτιού μας ένα σταυρό; Και τούτος ο σταυρός, αν και είναι μαύρος και ακαλαίσθητος, φτιαγμένος όμως σε μια τέτοια σπουδαία νύχτα κατά την οποία η ζωή νίκησε το θάνατο, θα συνεχίζει ολοχρονίς, σαν πιστός του σπιτιού μας και της εισόδου του φύλακας να προστατεύει και να εφορεύει στην είσοδο φράζοντας το δρόμο σε κάθε δαίμονα που πρόθεση του είναι να μας κάνει μόνο κακό (8). Αλλά μήπως και στη συνείδηση του λαού μας δεν καθιερώθηκε ως βλαπτικός και εκδικητικός δαίμονας ο Ιούδας; Οταν ένας άνθρωπος συμπεριφέρεται τόσο απάνθρωπα και ανελέητα προς έναν αθώο, προς τον ίδιο το Θεό, που κατέβηκε στη γη για να τον σώσει από το βαρύ αμάρτημα αιώνων τι λοιπόν τον εμποδίζει να συμπεριφερθεί το ίδιο, γιατί όχι κι ακόμη χειρότερα, προς τους συνανθρώπους του; Ο φόβος λοιπόν για μια ενδεχόμενη συμφορά οδηγεί το λαό μας σε τέτοιας μορφής εκδίκηση. Και δεν αρκείται μόνο στις πιο πάνω ενέργειες του ο λαός μας. Κάνει ό,τι μπορεί για να διακωμωδήσει, να εξευτελίσει τον Ιούδα. Ετσι η τοποθέτηση ποτιστηριού στο κεφάλι, το κατ' ευφημισμόν επίσημο ντύσιμο με μαύρα ρούχα και παπούτσια, αλλά και η αποθέωση της διακωμώδησης με την προκλητική εμφάνιση του τιμήματος της προδοσίας, δηλαδή των τριάκοντα αργυρίων, δίνουν σ' όλο του το μέγεθος τον ανελέητο χλευασμό του λαού μας προς τον Ιούδα (9) Τέλος ο εκσφενδονισμός των κροτίδων και των πυροτεχνημάτων εναντίον του ομοιώματος αποτελούν την αναμφισβήτητη έκταση της οργής του λαού μας εναντίον του Ιούδα Βέβαια, σήμερα, το δρώμενο έχει χάσει σχεδόν την ουσιαστική του σημασία, ενώ οι λόγοι που οδήγησαν στη γένεση του μόνο στο υποσυνείδητο του λαού μας υπάρχουν. Σήμερα, ύστερα από τις ριζικές αλλαγές που επέφερε στον τρόπο σκέψης, αλλά και δράσης και συμπεριφοράς των ανθρώπων η ραγδαία επέλαση του τεχνολογικού πολιτισμού, δρώμενα, όπως το πιο πάνω, αλλά και άλλα, έχουν καταντήσει απολιθώματα σκέψης συνειδητής μόνο στο παρελθόν. Πάντως εκείνο που δεν πρόκειται να χάσει ποτέ τη σημασία του είναι η εθνολογική αξία των δρωμένων της περιοχής Δράμας. Γι' αυτό και κρίνεται απαραίτητη η κινηματογράφηση τους. Η δημιουργία ενός φιλμαρχείου με τα δρώμενα της περιοχής θα ήταν μια θαυμάσια προσφορά σ' όσους καταγίνονται με τις εθνολογικές έρευνες. (10) Αν κάτι τέτοιο δε γίνει, και μάλιστα σύντομα, κάποτε, εκδηλώσεις του λαού μας, σαν τις πιο πάνω, που σημαδεύουν και οριοθετούν το περίγραμμα της ψυχής του, θ' αποτελούν έναν ξέθωρο και θαμπό απόηχο. Ευχή μας να μην φτάσουμε ποτέ σε κάτι τέτοιο. Γ.Κ. Χατζόπουλος Φιλόλογος 1.ΔεςΓ.Α. Μέγα, ΕλληνικαίΕορταίκαι έθιμα της Λαϊκής Λατρείας σ.157, 160, 166, Αθήναι 1956, Δημ. Σ. Λονκάτον, Πασχαλινά και της άνοιξης, σ. 111, Αθήνα 1980 2. Σνζητώντας προ ετών με ογδοντάχρονους γέροντες στη Χωριστή, μου αποκαλύψανε ότι το έθιμο αυτό το τελούσαν και ο ι παππούδες τονς. 3. Ματθ. 27,48 4. Ιωάννου, 13,2-3 5. Ενριπίδον, Ιφιγένεια η εν Ταύροις, στίχ. 342-343 6. ΒΟΤ5ΡΟΚΌ-ΚΟΒΙΝ5ΟΝ, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, σ. 250 (μετ.Σωτηρίου Ε. Τσιτσώνη, Αθήνα 1979). 7.Γ. Α. Μέγα, ΕλληνικαίΕορταίκαι έθιμα της Λαϊκής Λατρείας, σ. 40, Αθήναι 1956. 8. Δημ. Σ. Λουκάτον, Πασχαλινά και της άνοιξης, σ. 110, Αθήνα 1980 9. Γ.Α. Μέγα, Ελληνικοί Εορταί και έθιμα της Λαϊκής Λατρείας, σ.174, Αθήναι 1956. 10.Γ.Κ. Χατζοπούλου, Φιλμαρχείο Δρωμένων, εφημ. "Πρωινός Τύπος" Αράμας, 15.10.1986. ********************************************************* ******************************************************* PAR022 ChatzopoulosG03GR.doc |