|
| Κείμενο : Χοροί της Υπάτης |
| Πηγή : /P045-03 , Ευρετήριο : O-D3A65B80 |
|
Ζάχος Ν. Ξηροτύρης Χοροί της Υπάτης Ξηροτύρης, Ζάχος: "Χοροί της Υπάτης", Παράδοση και Τέχνη 045, σελ. 10-11, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάιος-Ιούνιος 1999. Από το βιβλίο του "Ηθη, έθιμα, δοξασίες και βιώματα του λαού μας", Αθήνα 1998. Χοροί της Υπάτης Με το τέλος του εκκλησιασμού της εορτής της αγάπης, το πλήθος ξεχύνεται στο χοροστάσι και κατ' έθιμον πανάρχαιον θα ανοίξει το χορό ο παπάς και θα ακολουθήσουν οι γέροι και κατόπιν οι μεσόκοποι και νέοι. Ακολουθούσαν οι γυναίκες συνέχεια καθ' ηλικίαν κι αυτές και πίσω-πίσω τα κουτσούβελα (μικρά παιδιά). Το θέμα δεν είναι ότι ήταν πάνδημος ο χορός, αλλά ότι θα χορεύονταν αργοί χοροί και απαραίτητα οι Κλειστοί, οι Τσάμικοι και Σταυρωτοί χοροί και τα τραγούδια απέπνεαν κάποια συγκίνηση και ο ρυθμός του χορού αργός και μεγαλόπρεπος. Τρεις ημέρες διαρκούσαν τότε τα Λαμπροήμερα και τις τρεις θα γινόταν το πρωί λειτουργία. Με το σχόλασμα, πάλι διπλός-τριπλός ο χορός κι εξήντα τα τραπέζια, όπως λέει το δημοτικό τραγούδι. Στο τριήμερο των Λαμπρογιορτών οι αργοί χοροί είχαν την τιμητική τους, όχι οι πεταχτοί χοροί όπως γίνονταν στους γάμους και στις χαρές. Από τους αργούς χορούς που είναι τα τσάμικα τραγούδια, ο πιο αργός χορός ήταν ο Κλειστός χορός, που ήταν καθολικός σε όλα τα χωριά, κι ακολουθούσαν άλλοι αργόστροφοι χοροί. Στον Κλειστό χορό δεν είναι μόνο οι αργές μεγαλόπρεπες κινήσεις που του δίνουν ξέχωρη χάρη, αλλά και τα τραγούδια. Εχουν ένα ιδιαίτερο μέλος, είναι τραγούδια με ιδιαίτερη σημασία. Κατ' έθιμο και παράδοση ο χορός της Λαμπρής θα ανοίξει με Κλειστούς χορούς, έτσι γινόταν τα παλιά χρόνια. Τώρα σποραδικά ανοίγουν με Κλειστούς χορούς γιατί δεν υπάρχουν οι παλιοί που ήξεραν να τους τραγουδούν με τα αργά εκείνα τραγούδια - γιατί χορεύονταν τραγουδιστά - και να τους χορεύουν με τον επίσης αργό χορευτικό σκοπό. Θα τον ανοίξει σαν πρωτοχορευτής ο παπάς και ακολουθούν οι γεροντότεροι καθ' ηλικίαν, έπονται οι μεσόκοποι και οι νέοι, στη συνέχεια οι γυναίκες, καθ' ηλικίαν κι αυτές. Ηταν μέχρι πενήντα-εξήντα χορευτές, αν είναι πολλοί όπως ήταν τότε τα χωριά γεμάτα κόσμο, ο χορός γίνεται και διπλός και τριπλός και με τέσσερις δίπλες, όπως λέει το τραγούδι: "τέσσερες δίπλες ο χορός κι εξήντα τα τραπέζια". Ολίγα είναι τα χωριά που συνηθίζουν τους Κλειστούς χορούς τη Λαμπρή, η Υπάτη αίφνης δεν υστερεί, αλλά και άλλους χορούς που δε συνηθίζονται καθημερινά ή σε γάμους. Χορεύει η Υπάτη μεταξύ άλλων τον Ζερβό χορό με ιδιόρυθμο τραγούδι, με μεγάλη σημασία αλλά και βηματισμό. Ολοι οι λαμπριάτικοι χοροί χαρακτηρίζονται από θρησκευτικότητα. Οι λαμπριάτικοι όμως χοροί της Υπάτης χαρακτηρίζονται και από έντονο εθνικό χαρακτήρα, γιατί δεν είναι λίγα τα όσα έπαθε η Υπάτη μέσα σε δυόμισυ χιλιάδες χρόνια ιστορίας και πόσο άντεξε. Την Κυριακή του Πάσχα χορεύεται ο Σταυρωτός χορός, που είναι αποκλειστικά τοπικός χορός της Υπάτης και χορεύεται μόνον το απόγευμα του Πάσχα στο προαύλιο της εκκλησίας του Αη-Νικόλα, και βασικά είναι κυκλικός χορός. Ο Σταυρωτός χορός είναι το αποτέλεσμα μιας αποτυχημένης επίθεσης των Τουρκαλβανών - κάπου μεταξύ 1750-1760 - την περίοδο των Ορλωφικών εναντίον της Υπάτης, οι κάτοικοι της οποίας αντιστάθηκαν γενναία και σθεναρά, με αποτέλεσμα οι Αρβανιτάδες να υποχωρήσουν. Οι Υπαταίοι το γεγονός αυτό πρώτα τό 'καμαν τραγούδι κι ύστερα χορό, για να σατιρίσουν έτσι την αποτυχία των επιδρομέων. Γι' αυτό τα βήματα του χορού τούτου είναι συνέχεια μπρος-πίσω, ενδεικτικά του δισταγμού των Τουρκαλβανών: "Σήμερα, μαρή Ρούσσα μου, σήμερα Χριστός Ανέστη..." Χορεύεται αυτές τις ημέρες και Θληκωτός χορός, που το όνομά του προδίδει πως χορεύεται με θληκωμένα χέρια. Του Χάρου η μάνα διαλαλεί μεσ' τα εννιά παζάρια. Χαρείτε νειοί μου το ντουνιά γιατ' ο καιρός διαβαίνει, κι όποιος θα μπει στη μαύρη γη πίσω δεν ξαναβγαίνει. Και ο Γεροντικός χορός και ο Διπλός χορός χορεύονται αυτές τις ημέρες, και όλοι οι αργοί χοροί. Και πάνω απ' όλους τους αργούς χορούς πιο αργότερος είναι ο Απάν Χορός που χορεύεται στην Πελασγία Φθιώτιδας. Για τον Απάν Χορό, που χορεύεται μόνο στην Πελασγία, υπάρχουν πολλές μαρτυρίες. Συνοδεύεται από ένα μόνο τραγούδι, που τραγουδιόταν με το στόμα, χωρίς όργανα. Είναι χορός ικετευτικός, συμβολικός, αφιερωμένος στη συγκομιδή του σιταριού και στον θερισμό. Οι χορευτές, ανεβασμένοι ο ένας πάνω στον άλλο σε κύκλο που θυμίζει τα στάχυα, τα δεμάτια, όπως ο σωρός στη θημωνιά στο αλώνι. Δυο κύκλοι υπάρχουν: οι κάτω και οι απάνω (στους ώμους των άλλων), γι' αυτό λέγεται Απάν Χορός. Ολοι οι χορευτές ήταν άντρες. Ο χορός ήταν αργός, σαν Τσάμικος, κοφτός, χωρίς βήματα πίσω. Γινόταν την τρίτη μέρα της Λαμπρής στην πλατεία των Αγίων Αποστόλων. Αργότερα γινόταν και την Καθαρή Δευτέρα στην πλατεία Αγίας Αικατερίνης. Το έθιμο κράτησε μέχρι το 1940. Ο πόλεμος το σταμάτησε. Η χορογράφος Δόρα Στράτου τον κατέγραψε. Το τραγούδι ήταν το εξής: Χηλιδονάκι μου γουργό, γουργό μου χηλιδόνι αυτού ψηλά που περπατείς και χαμηλά κοιτάζεις πήγινε στου Προυφήτ' Ηλια κι παρακάλεσέ τουν να βρέξ' ου Μάρτης δυο νιρά κι Απρίλης άλλου ένα χαράς τουνε τουν γιουργό πού 'χει πουλλά σπαρμένα. Ευτυχώς, ύστερα από μια ανάπαυλα πενήντα χρόνων, αναβιώνει ο μοναδικός αυτός Απάν Χορός και πάλι στην Πελασγία. Ζάχος Ν. Ξηροτύρης Από το βιβλίο του "Ηθη, έθιμα, δοξασίες και βιώματα του λαού μας", Αθήνα 1998. ******************************************************************** ******************************************************************** [2 φωτογραφίες, μονόχρωμες] PAR045 Xirotyris05GR.doc |