|
| Κείμενο : Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής Σερρών |
| Πηγή : /P035-03 , Ευρετήριο : O-824399F5 |
| Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής Σερρών Αικατερινίδης, Γεώργιος: "Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής Σερρών", Παράδοση και Τέχνη 035, σελ. 9-10, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1997. Ο ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΕΡΡΩΝ Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής των Σερρών παρουσιάζεται αρκετά πλούσιος στις επί μέρους εμφανίσεις του υλικού, πνευματικού και κοινωνικού βίου. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον κεφάλαιο αποτελεί η λαϊκή λατρεία, με εθιμικές εκδηλώσεις, οι οποίες εντυπωσιάζουν για τις πρωτογενείς καταβολές τους. Η συνήθεια π.χ. των Σερραίων γυναικών να τοποθετούν, όταν ο Επιτάφιος περνά έξω από το σπίτι τους, χλόη από ταχύβλαστα(?) φυτά πάνω σε τραπεζάκι μαζί με θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, θυμίζει άμεσα τους λεγόμενους "Κήπους της Αδώνιδος", λατρευτική συνήθεια των γυναικών της αρχαιότητας προς τιμήν του Αδωνη, του οποίου ο θάνατος και η ανάσταση, συμβόλιζαν την ενιαύσιο αναγέννηση της Φύσης μετά από το χειμερινό μαρασμό της. Το έθιμο αυτό, γνωστό παλαιότερα σε πολλά μέρη του Ελληνισμού, στην εποχή μας επέζησε μόνο στα Σέρρας (αυτοψία με φωτογράφηση το 1965 στη συνοικία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου). Η αναπαράσταση εξάλλου της δρακοντοκτονίας του αγίου Γεωργίου στο Νέο Σούλι, συνδέει άμεσα τον εορτασμό του με προχριστιανικές παραστάσεις. Ομοια και οι περιφορές εικονισμάτων και λαβάρων γύρω από τα χωριά και τα σύνορά τους την εβδομάδα της Διακαινησίμου και το συνακόλουθο "ύψωμα" των δένδρων για προστασία ανθρώπων, ζώων και παραγωγής, απηχούν αρχαιότατους τρόπους αποδιοπόμπησης του κακού. Επιβιώνει ακόμη στην περιοχή το έθιμο των απαρχών, αρχέγονο λατρευτικό στοιχείο, με τη μορφή του τζιτζιρόκλικου (κουλούρι του τζίτζικα) από το πρώτο σιτάρι της χρονιάς, που το αφήνουν στη βρύση του χωριού, προσφορά στο αγαθό στοιχείο που ενοικεί εκεί, σύμφωνα με τις δημώδεις δοξασίες. Πέρα όμως από τα δικά της έθιμα, η περιοχή των Σερρών δέχθηκε και υιοθέτησε με στοργή και τα έθιμα των προσφύγων της ΒΑ Θράκης, οι οποίοι βρήκαν εκεί τη δεύτερη πατρίδα τους. Το γνωστότερο από αυτά είναι τα Αναστενάρια, το πολυσυζητημένο έθιμο, που ρίζωσε τόσο στερεά στην Αγία Ελένη των Σερρών, ώστε το χωριό αυτό να αναγνωρίζεται σήμερα ως το κέντρο του σύγχρονου αναστεναρισμού. Εξίσου ενδιαφέρον είναι και το θρακικό ευετηριακό δρώμενο του "Καλογέρου" την Τυρινή Δευτέρα, στην Αγία Ελένη και αυτό. Είναι ευτύχημα που ο λαϊκός πολιτισμός των Σερρών έχει σε ικανοποιητικό βαθμό καταγραφεί και μελετηθεί. Στη "Λαογραφική και Γλωσσική βιβλιογραφία του νομού Σερρών" (εργασία του υποφαινόμενου δημοσιευμένη στα "Σερραϊκά Χρονικά" 6, 1973, σελ. 163-232) καταχωρούνται 501 λήμματα, στα οποία περιλαμβάνονται και τα χειρόγραφα λαογραφικής ύλης από την περιοχή που βρίσκονται κατατεθειμένα στο αρχείο του Κέντρου Λαογραφίας και του Κέντρου Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Τα χειρόγραφα αυτά, όσον αφορά το Κέντρο Λαογραφίας, φθάνουν τα 155 - αριθμός απόλυτα ικανοποιητικός συγκριτικά με άλλες περιοχές (βλ. "Σερραϊκά Χρονικά 11, 1993, σελ. 15-46). Παρόλα αυτά, η προσπάθεια της συλλογής πρωτογενούς υλικού δεν πρέπει να θεωρηθεί - όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση - ότι έχει ολοκληρωθεί. Επιβάλλεται να συνεχισθεί, αφού το νεότερο υλικό που θα συλλεγεί μπορεί να οδηγήσει και σε συγκριτικές παρατηρήσεις. Στα παρακάτω χειρόγραφα του Κέντρου Λαογραφίας θα πρέπει να προστεθούν και 87 ειδικά "Ερωτηματολόγια δια γεωργικά εργαλεία και κατ' έθιμον πυράς", συμπληρωμένα από διδασκάλους της περιοχής, στους οποίους και οφείλεται το μέγιστο μέρος του αποθησαυρισμένου στο Κέντρο Λαογραφίας λαογραφικού υλικού. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί η ευτυχής σύμπτωση ότι εισηγητής του ιδρυτικού νόμου του Λαογραφικού Αρχείου, όπως ονομαζόταν αρχικά το σημερινό Κέντρο Λαογραφίας, ήταν Σερραίος, ο βουλευτής Δ.Δίγκας. Στην έκθεσή του, όπου προβάλλονται οι σκοποί του Αρχείου, με βασικό τη διάσωση της πατρογονικής μας κληρονομιάς, είναι έκδηλη η ψυχική φόρτιση του από της δοκιμασίες της πολύπαθης αλλά πάντοτε με ακμαίο ελληνικό φρόνημα γενέτειράς του. Ιδιαίτερα επωφελής για τη λαογραφική έρευνα και μελέτη της περιοχής στάθηκε η έκδοση των "Σερραϊκών Χρονικών" (11 μέχρι σήμερα τόμοι, υπό έκδοση ο 12ος) από την "Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Σερρών-Μελενίκου". Υλη λαογραφικού ενδιαφέροντος φιλοξενείται και σε εκδόσεις λογοτεχνικού κ.α. περιεχομένου ("Γιατί", "Πανσερραϊκό Ημερολόγιο", κ.α.). Ιδιαίτερα πρέπει να αναφερθεί η μελέτη του Π.Παπαγεωργίου "Αι Σέρραι και τα προάστεια, τα περί τας Σέρρας και η μονή Ιωάννου του Προδρόμου" δημοσιευμένη το 1894, η οποία ανατυπώθηκε πρόσφατα από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Σερρών. Η μελέτη, βασική για την ιστορική και αρχαιολογική έρευνα της περιοχής, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και από λαογραφική και γλωσσική άποψη (τοπωνύμια, ιδιωματικές λέξεις, δεισιδαίμονες συνήθειες κ.α.). Το αξιέπαινο τοπικό ενδιαφέρον για τη Λαογραφία τονίζεται και από ειδικά Συνέδρια, όπως το Β΄Συμπόσιο Λαϊκού Πολιτισμού το Μάϊο του 1992 στην πόλη των Σερρών, με συνεργασία του εκεί ΤΕΦΑΑ/ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Πολιτισμικού Κέντρου του Δήμου. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για το "Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων", το οποίο ήδη μεταστεγάζεται σε ιδιόκτητο κατάλληλο κτίριο, ώστε, με οργάνωση βιβλιοθήκης και ειδικού αρχείου, σύγκληση συνεδρίων, εκδόσεις κ.λ.π. να αποτελέσει όχι απλώς έναν εξειδικευμένο μουσειακό χώρο αλλά και κέντρο μελέτης του υποκειμενικού βίου, ευρύτερης πολιτιστικής και γεωγραφικής εμβέλειας, όπως επιτάσσουν οι σύγχρονες τάσεις και απαιτήσεις της Μουσειολογίας. Τα Σέρρας και η περιοχή των μπορούν να σεμνύονται όχι μόνο για την ένδοξη ιστορία τους αλλά και για την πλούσια πολιτιστική τους παράδοση. Γ.Ν.ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΙΔΗΣ δρ. Φιλ. Ερευνητής Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών ******************************************************* ******************************************************* PAR035 AikaterinidisG05GR.doc |