|
| Κείμενο : Ο χορός Ζάμαντας. |
| Πηγή : /P054-08 , Ευρετήριο : O-702036E3 |
Δημήτρης Αλ. Αραμπατζής Ο χορός Ζάμαντας. Αραμπατζής, Αλ. Δημήτρης: "Ο χορός Ζάμαντας", Παράδοση και Τέχνη 054, σελ. 20-21, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2000. Ο χθεσινός κόσμος, Σέρρες 1994. Ο χορός Ζάμαντας Εμείς τα παιδιά το Πάσχα το καρτερούσαμε με ιδιαίτερη αγωνία και χαρά, όχι μόνο γιατί δεν θα είχαμε σχολείο, αλλά γιατί το πασχαλινό δωδεκαήμερο μάς έδινε τη δυνατότητα να ζήσουμε μια άλλη ζωή, τη ζωή της παράδοσης, καθώς στο χωριό μας ύστερα από την Ανάσταση και από τη δεύτερη μέρα κι όλας άρχιζαν τα ανοιξιάτικα πανηγύρια. Πανηγύρι στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, πανηγύρι στο παρεκκλήσι του Αη-Νικόλα, για να ενισχυθεί οικονομικά, πανηγύρι στην Αγία Παρασκευή, για την Ζωοδόχο Πηγή και Πανηγύρι ακόμα του Θωμά στο Παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Ομως με ιδιαίτερη λαμπρότητα, επισημότητα και πολλή πανηγυρικότητα γιορταζόταν η Ζωοδόχος Πηγή, στην Αγία Παρασκευή, μία βασιλική βυζαντινή εκκλησιούλα. Ο γιορτασμός της Ζωοδόχου Πηγής συνδεόταν απαραίτητα με το λαογραφικό έθιμο του χορού του Ζάμαντα. Ο Ζάμαντας λοιπόν ήταν μια εκδήλωση ανακατωμένη με θρύλο, παράδοση, ψυχαγωγία ακόμα και μυστήριο. Τι ήταν όμως στην πραγματικότητα ο Ζάμαντας; Ο Ζάμαντας, που σήμερα φανερώνει την ονομασία ενός χορού που οι κινήσεις του συγγενεύουν πολύ με τους συρτούς χορούς όπως τον Καλαματιανό, τον Τσιάμικο, τον Μακεδονικό κλπ. δεν ήταν πάντα έννοια προσδιοριστική χορού. Από την Πεντάπολη, στην οποία άλλωστε χορεύεται ο χορός κάθε Παρασκευή, Ζωοδόχου Πηγής, από αυθεντικές πηγές όπως το αρχείο του Νίκου Γουρουβά που ήταν χρόνια γραμματέας στην κοινότητα, μακρινό μου συγγενή και περισσότερο καλό φίλο και άλλους, αντλώ τις πληροφορίες ότι ο Ζάμαντας δεν ήταν όνομα χορού δηλαδή αφηρημένη έννοια. Ηταν πρόσωπο, πρωτοπαλαιστής των χρόνων της Τουρκοκρατίας, φόβος και τρόμος των Τούρκων αλλά και των γηγενών, του οποίου την καταγωγή τοποθετούν μάλλον στο Σουμπάς-κιοϊ, δηλαδή στο σημερινό Νέο Σούλι. Ο θρύλος λέγει ότι ο Ζάμαντας κατά κάποια πανηγυρική συγκέντρωση των Σαρμουσακλιωτών, δηλαδή των Πενταπολιωτών, αφηγούνται οι συντοπίτες μου, με τους οποίους γεύθηκα παλιές χαρές της Πενταχώρας, πάλαιψε με κάποιο άλλο λεβεντοπαλλήκαρο που τόλμησε να ζητήσει την αναμέτρηση με τον Ζάμαντα, στην πάλη στ' αλώνι, όπου πανηγυρίζει το χωριό. Σε ανάμνηση της νίκης αυτής χορεύτηκε ένας αυτοσχέδιος χορός τότε, που η αναμνηστική του συνέχεια διατηρήθηκε μέχρι σήμερα ώστε να σημαίνει χορό "Ζάμαντα". Αυτή είναι η μια εξήγηση η οποία δεν αντέχει σε πολύ βάσανο, γιατί η πάλη έγινε Ελληνας με Ελληνα και νικητής αναδείχθηκε όχι Σαρμουσακλιώτης αλλά Σουμπάσκιοϊλης, όπως αφηγούνται οι γεροντότεροι. Δεν βλέπω δηλαδή σαν λόγο πανηγυρισμού την ήττα του σαρμουσακλιώτη παλαιστού, γιου χήρας όπως μου είπαν, από τον Ζάμαντα, τον Σουμπασκιοϊλή, διότι και τότε είχε ρυθμιστικό χαρακτήρα στις σχέσεις των δύο χωριών. Μια άλλη εξήγηση, που μου διηγήθηκε η μητέρα μου, η οποία σαν πηγή έχει τον 84 ετών θείο της, είναι ότι το πρωτοπαλλήκαρο Ζάμαντας σκότωσε κάποια λάμια (ένα φανταστικό υποθέτω τέρας) που φύλαγε το τρανό σουλνιάρι με τις πολλές βρύσες που βρισκόταν στην πλατεία του παλιού σχολείου και καταδίκαζε σε λειψυδρία τους κατοίκους γιατί φοβούνταν να πάρουν νερό (στηφαντασία βέβαια πρέπει να υπήρξε ο φόβος και η κατοπινή εξέλιξη να διέλυσε το πλάσμα αυτό της φαντασίας και των διηγήσεων των αμαθών, απλοϊκών ανθρώπων των χρόνων της Τουρκοκρατίας) και σε ανάμνηση της απελευθερώσεώς των από τον "Μινώταυρο" του Σαρμοσακλή θα λέγαμε, η χαρά και ο ενθουσιασμός των κατοίκων έγινε κίνησις, χορός και προς τιμή του ελευθερωτού ονομάσθηκε "Ζάμαντας", που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ενας λόγος που τείνει στη παραδοχή του δευτέρου λόγου είναι ο "Ζάμαντας" χορεύεται στο σημείο εκείνο που ήταν η βρύση, στην πλατεία που βρίσκεται σήμερα η Αστυνομία. Ας σημειωθεί ότι στην πλατεία αυτή ήταν στα "παλιά χρόνια" (έτσι χωρίς συγκεκριμένο προσδιορισμό εννοούν την εποχή προ του 1912) το κέντρο του χωριού. Εκεί ήταν ένας καφενές, ένα μπακάλκο, ένα τιμικιτζίθκου (λευκοσιδηρουργείο) και ένα χαμουτζίθκου που έκαμνε χαμούτια, και επομένως εκεί έπρεπε να γίνει ο χορός του "Ζάμαντα" και όχι στο εξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, όπου γινόταν ολόκληρο πανηγύρι. Η πλούσια λαογραφία της Πενταχώρας, όρο που χρησιμοποιώ για να δηλώσω την χωροθεσία των πέντε μεγάλων Νταρνακοχωρίων (Σαρμουσακλή, Ντουβίτσα, Τιπολιάνι, Βισνίκιοϊ και Σουμπάσκιοϊ - δηλαδή Πεντάπολις, Εμμανουήλ Παππά, Χρυσό, Αγιο Πνεύμα και Νέο Σούλι) που εξηγεί την κοινότητα και ομοιότητα των κατοίκων της περιοχής σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, χάνεται βαθειά στους αιώνες και αναμένει την σκαπάνη του λαογράφου που θα την ανασύρει για να την κάνει κοινή στους επιγενομένους. Δημήτρης Αλ. Αραμπατζής Ο χθεσινός κόσμος, Σέρρες 1994 ******************************************* ******************************************* [εικόνα από Σέρρες] PAR054 ArabatzisD01GR.doc |