|
| Κείμενο : Χοροί της Σιάτιστας |
| Πηγή : /P068-07 , Ευρετήριο : O-66F3A304 |
| Ναούμ Γ. Δημόλας Χοροί της Σιάτιστας Δημόλας, Γ. Ναούμ: "Χοροί της Σιάτιστας", Παράδοση και Τέχνη 068, σελ. 14-15, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάρτιος-Απρίλιος 2003. Από το έργο του: Η ζωή στη Σιάτιστα. Ηθη και έθιμα, χοροί και τραγούδια. Σιάτιστα, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, 2002 . Χοροί της Σιάτιστας Αη-Βασιλιάτικος Σκόρπιος πηδηχτός χορός της Σιάτιστας. Χορευόταν παλιά στη γιορτή της πρωτοχρονιάς του Αη Βασίλη από όπου η ονομασία, καθώς και στα Θεοφάνεια και σε όλες τις άλλες γιορταστικές εκδηλώσεις, γλέντια, γάμους, αρραβώνες κ.α. Είναι ο πρώτος χορός που ακούει και χορεύει το νεογέννητο στην αγκαλιά της γιαγιάς ή του παππού και ο τελευταίος χορός της γιαγιάς ή του παππού, όταν στα τελευταία τους κάθονται ή στην πολυθρόνα ή και στο κρεβάτι ακόμα αναπολώντας τα παλιά. Δεν υπάρχει καρδιά που να μην σκιρτά στο άκουσμα του Αη-βασιλιάτικου, δεν υπάρχει θεατής που βλέποντας να χορεύεται ο Αη-βασιλιάτικος δεν θέλει να συμμετάσχει στο χορό. Είναι χορός που κλέβει κάθε παράσταση. Οταν οι παππούδες μάθαιναν στους νεότερους τον χορό αυτό, έλεγαν: «Δύο φορές πηδάμε στον αέρα και δύο φορές δεν πατάμε στη γη». «Πότε πατάμε;» Η απάντηση είναι: «Ποτέ, είμαστε πάντα στον αέρα». Τι’ χα ιγώ και σ’ αγαπούσα και δεν κάθουμαν καλά, (δις) νά’ χω ζάλη στο κεφάλι, δυο μαχαίρια στην καρδιά. (δις) Κίνησα να’ ρθώ το βράδυ, μ’ έπιασε λιανή βροχή (δις) το Θεό παρακαλούσα για να σ’ εύρω μοναχή. (δις) Ας ερχόχουν κι ας βρεχόσουν κι ας γινόσουνα παπί. (δις) Είχα ρούχα να σ’ αλλάξω, πάπλωμα να σκεπαστείς (δις) και κορμάκι ν’ αγκαλιάσεις, ώσπου να το βαρεθείς. Επίσης στο ρυθμό του Αη-βασιλιάτικου χορεύονταν το τραγούδι: Μό’ πλιξιν η μάνα μου κόκκινα τσιράπια για να βγαίνω του προυί να μη πατώ στ' αγκάθια. Μό’ πλιξιν η μάνα μου κόκκινη φανέλα, για να βγαίνου του προυί να παίρνου τουν αέρα. Επίσης αυτός ο χορός χορεύεται στο δρόμο, όταν τα μπουμπουσιάρια του Αγίου Βασιλείου και τα Θεοφάνεια πήγαιναν απ’ τη μια πλατεία στην άλλη. Είναι ένα σήμα κατατεθέν, εθνικός ύμνος της Σιάτιστας. Πέρα στουν πέρα μαχαλά Είναι αποκριάτικος ερωτικός χορός κι αυτό φαίνεται απ’ τη φιλάρεσκη γυναίκα που είναι το κύριο πρόσωπο του τραγουδιού και ψάχνει μέσα απ’ το χορό και το τραγούδι να βρει τον άντρα που της ταιριάζει. Οπως αναφέρεται στους παρακάτω στίχους του τραγουδιού, προτιμάει τον δυναμικό άνδρα, αυτόν που "φορεί στραβά το φέσι" και συγκεκριμένα "αυτόν που λαλάει του ιβγιλί" (που παίζει το βιολί). Πέρα στουν πέρα μαχαλά μαζώνουνταν, μπίρου μ’, πουλλά παιδιά (δις) κι έπιζαν, κι έπιζαν παλικαράκια σα χρυσά, σα χρυσά πιριστιράκια (δις). ........................ Οι άνδρες και οι γυναίκες πιάνονται από τις παλάμες με τα χέρια πρός τα κάτω στο πρώτο αργό μέρος του χορού, στο δεύτερο μέρος του χορού που είναι γρήγορο τα χέρια κινούνται μπρος πίσω. Το τραγούδι αποτελείται από τρεις στροφές και σε κάθε στροφή εναλλάσσεται ο αργός και γρήγορος ρυθμός του χορού. Κορυφαίος σ’ αυτό το χορό είναι γυναίκα, γιατί γυναίκα είναι και το κύριο πρόσωπο του τραγουδιού. Ο Τρανός Χορός της Σιάτιστας Μετά την τέλεση του μυστηρίου όλοι οι καλεσμένοι συνοδεύουν τους νεόνυμφους στην πλατεία της Σιάτιστας. Εκεί χορεύουν τον Τρανό χορό. Μπροστά μπαίνει ο κουμπάρος, ακολουθεί ο πατέρας του γαμπρού, ο πατέρας της νύφης, οι ηλικιωμένοι, οι μεσήληκες, τα παληκάρια, ο μεγάλος μπράτιμος, ο μικρός μπράτιμος, ο γαμπρός με τη νύφη και όλες οι γυναίκες. Ο Τρανός χορός που τραγουδιέται στη Σιάτιστα στο γάμο μετά τα στεφανώματα και στον οποίο παίρνουν μέρος όλοι οι προσκεκλημένοι, καθιερώθηκε το έτος 1784 κατά την πρώτη επιδρομή των Τουρκαλβανών, τους οποίους απέκρουσαν 500 γεναίοι Σιατιστινοί που συγκέντρωσε ο προεστός Λογοθέτης στο αρχοντικό της ξακουστής κυρα-Σανούκως Χατζηγιάννη. Είναι ήρεμος και με συμμετρικές κινήσεις στην αρχή, ταχύς και πηδηχτός στο τέλος και εκφράζει τη λύπη των συγγενών της νύφης και τη χαρά της οικογένειας του γαμπρού. Να παρακάτω οι στίχοι του Τρανού χορού. Για τ’ ισένα, κυρά νύφη, πέντε κάστρα μάλωναν κι άλλα πέντε πολεμούσαν για τα δυο σου μαύρα μάτια και το μιρτζιανό σου χείλι Πρώτος πιάνεται ο κουμπάρος. Η διάταξη του κορυφαίου του χορού καμιά φορά αλλάζει από σεβασμό. Π.χ. αν ο πατέρας του γαμπρού είναι ηλικιωμένος μπαίνει μπροστά και δεύτερος ο κουμπάρος, ή αν υπάρχει ο παππούς του γαμπρού από σεβασμό τον βάζουν πρώτο. Ακολουθούν οι κοντινότεροι συγγενείς και όλοι οι καλεσμένοι. Τελευταίοι από τους άντρες δύο μπράτιμοι, ο μεγάλος κι ο μικρός, κι ο γαμπρός με τη νύφη. Μετά την νύφη πιάνεται η κουμπάρα, όλες οι γυναίκες και στο τέλος είναι η μικρότερη αδελφή του γαμπρού. Δεν πιάνονται μόνο η μάνα του γαμπρού και της νύφης, που κάθονται έξω απ’ το χορό και καμαρώνουν. Παίρνουν μέρος όλοι οι προσκαλεσμένοι, και διαρκεί ώσπου να συμπληρωθούν τρείς γύροι απ’ το σημείο που πιάνονται οι νεόνυμφοι. Αρχίζει με τραγούδι που τραγουδούν όλοι, στη συνέχεια έρχεται η μελωδία που δίνει πιο έντονα το ρυθμό (είναι δε τόσο γλυκιά η μελωδία και δύσκολη, που δεν μπορεί εύκολα να παιχθεί από μουσικούς αν δεν είναι ντόπιοι και δεν έχουν βιώματα του Τρανού χορού). Η μουσική κάνει στάση πάλι και τραγουδιούνται ορισμένοι στίχοι. Αυτό επαναλαμβάνεται μέχρι να συμπληρωθούν οι τρεις γύροι του χορού, οπότε οι μουσικοί με ένα εύθυμο πηδηχτό ρυθμό τελειώνουν. Ο Τρανός χορός είναι βαρύς και μεγαλοπρεπής, ήρεμος και αργός στην αρχή και γρήγορος πηδηχτός στο τέλος. Εκφράζει τη λύπη του αποχωρισμού και τη χαρά του γάμου. Το Νυφιάτικο Μετά τον Τρανό χορό η νύφη χορεύει το Νυφιάτικο το δεύτερο. Υπάρχουν δύο Νυφιάτικα. Το πρώτο το χορεύει η νύφη στην αρραβώνα της, την Παρασκευή που ανταλλάσουν τα δώρα και αναπιάνουν τα προζύμια στο σπίτι της νύφης, και την Κυριακή το πρωί που πηγαίνει με τις φίλες της να πάρει νερό απ’ τη βρύση. Το δεύτερο χορεύεται μετά την τέλεση του μυστηρίου του γάμου. Το τραγούδι αυτό αναφέρεται στη μάνα του γαμπρού, που πρέπει να υποδεχθεί τα νιόγαμπρα. Το Νυφιάτικο χορεύεται αργά και στρωτά, σχεδόν στον τόπο, είναι συρτός χορός. Πριν αρχίσει η νύφη να το χορεύει, κάνει το σταυρό της και φέρνοντας το δεξί της χέρι στην μέση της κοιλιάς της υποκλίνεται τρεις φορές. Μετά με το δεξιό της χέρι πιάνει το φόρεμα και αρχίζει ο χορός. Οταν τελειώσει ο χορός, πάλι η νύφη υποκλίνεται. Το Νυφιάτικο έχει πολύ γλυκιά μελωδία. Το Βαρύ Πεθεριάτικο Είναι ένας γαμήλιος χορός βαρύς και μεγαλοπρεπής που χορεύεται από την πεθερά. Είναι το ίδιο αργός με τον Νυφιάτικο, συρτός χορός, στρωτός με πολύ γλυκιά μελωδία. Δίνει την ευκαιρία στην πεθερά να καμαρώνει και να εκφράζει την χαρά και την ικανοποίησή της για το ευχάριστο γεγονός. Μετά τον Τρανό χορό οι νεόνυμφοι πηγαίνουν στο σπίτι του γαμπρού. Στην πόρτα τούς υποδέχεται γελαστή και χαρούμενη η μάνα του γαμπρού με δύο ψωμιά στα χέρια, τα οποία τα βάζει στα κεφάλια του γαμπρού και της νύφης και προχωρούν μέχρι να φθάσουν στην κάμαρα, όπου και δέχονται τα συγχαρητήρια. Ναούμ Γ. Δημόλας Η ζωή στη Σιάτιστα. Ηθη και έθιμα, χοροί και τραγούδια. Σιάτιστα, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, 2002 *************************************************************************** *************************************************************************** PAR068 Dimolas02GR.doc |