|
| Κείμενο : Οι Ζεϊμπέκηδες της Μικράς Ασίας. |
| Πηγή : /P051-08 , Ευρετήριο : O-3D40DE1D |
Ulf Buchheld Οι Ζεϊμπέκηδες της Μικράς Ασίας. Buchheld, Ulf: "Οι Ζεϊμπέκηδες της Μικράς Ασίας", Παράδοση και Τέχνη 051, σελ. 12-13, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάϊος-Ιούνιος 2000. Οι Ζεϊμπέκηδες της Μικράς Ασίας Πριν να διηγηθώ την πρώτη επίσκεψή μου στην Τουρκία, πρέπει να διασαφηνίσω ότι τα ταξίδια μου στην Τουρκία τα έκανα με σκοπό να συνεχίσω εκεί τις έρευνες που άρχισα στην Ελλάδα και να τελειοποιήσω τις γνώσεις μου. Επιτέλους έχουν Ελληνες και Τούρκοι μια 900-χρονη κοινή ιστορία. Στην Ελλάδα στο παρελθόν όπως και τώρα δεν ξεχωρίζονται αφ' ενός ο χορός Καρσιλαμάς και αφ' ετέρου ο Ζεϊμπέκικος χορός και οι παραλλαγές του. Το ότι αυτό είναι λανθασμένο, το τόνισα και εξήγησα πολλές φορές στις διάφορες διαλέξεις και δημοσιεύσεις μου. Στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται για την καταγραφή της μουσικής το δυτικοευρωπαϊκό και το βυζαντινό σύστημα. Στην ευρωπαϊκή μουσική γραφή τα μέτρα του Ζεϊμπέκικου, του Απτάλικου, του Αϊβαλιώτικου κλπ. γράφονται ως 9/8 ή 9/4,του Καμηλιέρικου ως 9/16, ενώ από τους μουσικολόγους της βυζαντινής γραφής χαρακτηρίζονται όλοι αυτοί οι ρυθμοί ως 9σημοι. Ετσι υποστηρίζεται ότι ο Ζεϊμπέκικος είναι ένας 9χρονος χορός και σχηματίζει μαζί με τον Καρσιλαμά μια μετρική οικογένεια. Πολύ συχνά βρίσκουμε αυτούς τους χορούς παριστανόμενους με 2+2+2+3 ή 3+2+2+2 ή σε μια άλλη σειρά. Ολοι αυτοί οι τρόποι γραφής και όλες αυτές οι παραστάσεις είναι λανθασμένες. Για την καταγραφή των τραγουδιών και για την εκτέλεσή τους δεν πειράζει αυτό, αποκρύβει όμως τη θέα προς την αρχαιότητα, διότι δεν λαμβάνει υπ' όψιν τις μετρικές δομές στις οποίες βασίζονται οι σύγχρονοι χοροί. Δεν ισχύει η άποψη ότι ο Ζεϊμπέκικος και ο Αντικρυστός αποτελούν μία ρυθμική οικογένεια, ωστόσο η διαφορά τους έγκειται στον ρυθμό (tempo). Αυτές οι γνώμες είναι ακατανόητες, και για τον λόγο ότι οι χοροί εκτελούνται διαφορετικά, δηλαδή ο Ζεϊμπέκικος με 9, ο Απταλικός με 6 ή 7, ο Καμηλιέρικος με 6 και ο Καρσιλαμάς με 4 βήματα, πράγμα που θα έπρεπε να δημιουργήσει σοβαρές αμφιβολίες, αφού τα βήματα ενός χορού αποτελούν κριτήρια αναγνώρισης. Οι χοροί αυτοί έχουν μεν κάτι κοινό, δηλαδή τη 9σημη δομή. Αυτό όμως δεν αποδεικνύει τίποτα για την μετρική δομή ή την προέλευση των χορών, είναι όμως ένα φυσιολογικό φαινόμενο, δηλαδή η σχέση της ανισότητας, η σχέση 1:2, 2:1, 4:5 ή 5:4. Αυτό επιστρέφει τελικά στον αριθμό 3. Στο πρόβλημα αυτό θα επανέλθω για άλλη φορά. Τα αποτελέσματά μου βασίζονται στο γεγονός ότι μετράω τους σύγχρονους δημοτικούς χορούς της Ελλάδος μέσον της εις την αρχαιότητα εξελισσόμενης και από τότε παραδιδόμενης μετρικής. Βασίζεται στην ιδιαιτερότητα της αρχαίας γλώσσας, στον γλωσσικό ρυθμό, κατά τον οποίο η φυσική εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών μιας λέξης είχε την ποσοτικά/ρυθμικά διαμορφωμένη σημασία και λειτουργία της. Το ποσοτικό στοιχείο του ρυθμού δηλαδή δεν χάθηκε εντελώς. Σώθηκε αντίθετα στη δημοτική μουσική, στα ρυθμικά στοιχεία της δημοτικής μουσικής και στη μετρική του χορού. Στην Ελλάδα επικαλούνται μια αδιάλλειπτη παράδοση, δικαίως! Αλλά οι Ελληνες στην αρχαιότητα δεν είχαν, όπως εξήγησα, το Τακτ-σύστημα. Αντιθέτως οι Δυτικοευρωπαίοι είχαν ένα πολυρυθμικό σύστημα βασιζόμενο στον ποσοτικό γλωσσικό ρυθμό. Γι' αυτό η εφαρμογή του Τακτ-συστήματος οδηγεί σε χονδρή απλοποίηση και αποφράσσει την είσοδο στις πολύπλοκες δομές των ελληνικών δημοτικών χορών. 1. Ο Καρσιλαμάς αντιστοιχεί προς τον 9χρονο δόχμιο. Είναι η αξιοσύνη του Σίμονος Καρά να αναγνωρίζει ως πρώτος ότι ο σαπφικός 11σύλλαβος δεν είναι τίποτα άλλο από ένα δοχμικό δίκωλο, δηλαδή ένας διπλός Καρσιλαμάς. Αυτό ισχύει εκ τούτου και για άλλους δύο στίχους, το αλκαϊκό 11σύλλαβο και τον ασκληπιάδειο. Κοινό σε όλους είναι ότι μπορεί κανείς να τους χωρίσει στη μέση. Μέσω της διαιρέσεως λαμβάνουμε έναν 18-χρονον στίχο αποτελούμενον από δύο 9χρονα κώλα. 2. Ο Ζεϊμπέκικος χορός, ο Καμηλιέρικος, ο Απτάλικος, ο Αηβαλιώτικος, ο Πέργαμος κλπ. είναι 18χρονοι χοροί. Αρχαϊκές συγκρίσιμες μορφές του Ζεϊμπέκικου και του Απτάλικου χορού βρίσκουμε στους ελεγίαμβο και εγκωμιολογικό του Αλκαίου, Αλκμάνος και Ανακρέοντος, καθώς και στον ιαμβέλεγο του Πινδάρου και Βακχυλίδου. Ο Καμηλιέρικος αντιστοιχεί στο καταληκτικό δακτυλικό πεντάμετρο - το έχουν οι Αρχίλοχος, Ιβυκος, Βακχυλίδης, Πίνδαρος. Η λιγότερο γνωστή διαίρεση του ομηρικού και ησιόδειου εξάμετρου, η "τομή εναθημίμερης", μας δείχνει και επιδεικνύει ότι και ο Ζεϊμπέκικος και ο Καμηλιέρικος είναι προ-ομηρικής προελεύσεως. 3. Στην δυτική Μικρά Ασία, ιδιαιτέρως στην περιοχή του όρους Μεσώγιδος (Aydin Daglari) και του όρους Τμώλου (Boz Daglari), στην δε Ελλάδα μόνο στην Λέσβο υπάρχουν χοροί οι οποίοι βασίζονται στη 36χρονη μετρική. Πρόκειται για τον γνήσιο Ζεϊμπέκικο χορό, τον Zeybek oyunu, έναν ακόμα αποκλειστικό ανδρικό χορό. 36χρονοι στίχοι υπήρχαν και στην αρχαιότητα, και μάλιστα σε μεγάλο αριθμό. Γι' αυτό όμως γίνεται λόγος στο δοκίμιό μου περί των 9χρονων, 18χρονων και 36χρονων χορών της Ελλάδας και της Τουρκίας, της προελεύσεώς τους και των σύγχρονων μορφών τους, που βρίσκεται σε προετοιμασία. Η ακόλουθη σύνοψη δείχνει τα βασικά είδη των χορών: χρόνοι ονομασία σχέση ταχύτητα μετρονόμος Takt-σύστημα 9 Καρσιλαμάς 1:2,4:5, 2,2 δευτερ. 208-220 9/16 ή 9/8 5:4, 2:1 18 Καμηλιέρικος 2:1 5,0 156-310 9/8 ή 9/16 18 Απτάλικος 1:2 5,0 180-218 9/8 18 Αηβαλιώτικος 4:5 7,6 144-192 9/4 ή 9/8 18 Ζεϊμπέκικος 4:5, 5:4 9-7,6 120-148 9/4 36 Zeybek oyunu 1:2 18,0 60 9/2 Η πληθώρα των διαφορετικών αντιφατικών και ανικανοποίητων απόψεων περί της προελεύσεως του Ζεϊμπέκικου χορού, των παραλλαγών του και της ονομασίας του, με παρεκίνησε να ταξιδέψω στην Τουρκία για να ερευνήσω ο ίδιος εκεί. Ηδη το χειμώνα 1997/1998 κάποιος μου είχε φέρει από την Τουρκία κασέττες με γνήσια σύγχρονη μουσική των Ζεϊμπέκηδων και ένα βιβλίο του Ersal Yavi με τον τίτλο "Εφέδες. Καταγωγή, δράσις, έθιμα, χοροί, ενδυμασία", Αϊδίνι, 1991. Οι εφέδες είναι οι αρχηγοί των Ζεϊμπέκηδων, των Zeybekler. Στο βιβλίο αυτό, όπου μεταξύ άλλων αναγράφονται οι διαφορετικές γνώμες για την προέλευση των Ζεϊμπέκηδων, έμαθα ότι το κέντρο των Ζεϊμπεκήδων ήταν και είναι ακόμα η περιοχή και η πόλις Αϊδίνι, η αρχαία πόλις Τράλλεις, που πρώτη φορά αναφέρθηκε από τον Ξενοφώντα το 401 π.Χ, η οποία βρίσκεται περίπου 50 χιλιόμετρα νότια της Εφέσσου. Εκτός τούτου, τυχαίως στην Αθήνα έπεσα επάνω στο βιβλίο "Λαοί και φυλαί της Μικράς Ασίας", Αθήνα 1922, του Γεωργίου Κλεάνθους Σκαλιέρη. Εκεί μέσα βρήκα μερικές σπουδαίες διαπιστώσεις περί των Ζεϊμπέκηδων. Το βιβλίο δυστυχώς δεν περιέχει καμμιά παρατήρηση από ποιο έτος κατάγονται οι διαπιστώσεις του συγγραφέα. Προσφάτως ο κ. Ντίνος Χριστιανόπουλος με διαβεβαίωσε ότι κατάγονται μάλλον από το 1904. Ο Σκαλιέρης γράφει ότι βάσει των διαπιστώσεών του οι Ζεϊμπέκηδες αριθμούν συνολικά 36.960 ψυχές και κατοικούν ιδιαίτερα στην περιοχή του όρους Τμώλου (Boz Daglari) και του όρους Μεσώγιδος (Aydin Daglari) με κέντρο το Αϊδίνι. Ανέλαβα να δώσω μία διάλεξη στο 2ο συνέδριο για το ρεμπέτικο, που έλαβε χώραν 2-5 Ιουλίου 1998 στη Νίκαια του Πειραιά. Επρεπε προηγουμένως να πάω στην Τουρκία για να μαζέψω υλικό για την διάλεξή μου. Αποφάσισα να πάω στο Αϊδίνι. Αυτό έγινε την 9 Ιουνίου 1998. Μετά την πτήση μου στη Σμύρνη και μετά ένα ταξείδι με το λεωφορείο έφθασα νύχτα στο Αϊδίνι. Οταν την άλλη μέρα θέλησα να πάω για πρωινό πέρασα από ένα γραφείο που μέσα από το τζάμι έβλεπα έναν κύριον που καθόταν. Νομίζοντας ότι είναι ο ξενοδόχος μπήκα μέσα, συστήθηκα μιλώντας στα αγγλικά και του εξήγησα τον λόγο του ταξιδιού μου. Απάντησε σε τέλεια αγγλικά να περιμένω μια στιγμή, έπιασε το ακουστικό, πήρε ένα νούμερο, μίλησε λίγο και μου είπε: Πάτε στην έξοδο του ξενοδοχείου, εκεί σας περιμένει ένα ταξί, ο ταξιτζής είναι ενημερωμένος, θα σας πάει στο Aydin Lisesi (ένα λύκειο), εκεί σας περιμένουν κιόλας. Οταν έφθασα στο σχολείο, με περίμεναν εκεί μαθητές που με οδήγησαν στον διευθυντή. Εκεί βρήκα μαζεμένους μαθητές και δασκάλους, ασχολούμενους με την προετοιμασία ενός φεστιβάλ χορού. Ετυχε δηλαδή ότι στο Αϊδίνι λάμβανε χώρα ένα διεθνές φεστιβάλ χορού 1-17 Ιουνίου. Διοργανωτής ήταν το λύκειο. Ανάμεσα στους παρόντες ήταν μια μαθήτρια η οποία μιλούσε γερμανικά, αυτή έκανε τον διερμηνέα. Με λίγες λέξεις εξήγησα την εργασία μου. Μου πρόσφεραν τσάι και γλυκά, μου δώσανε το πρόγραμμα για το φεστιβάλ και μου χαρίσανε ένα βιβλίο για το Αϊδίνι, για την ιστορία του, τους Ζεϊμπέκηδες και τους χορούς τους. Τέλος πάντων με προσκάλεσαν στο φεστιβάλ. Ανάμεσα στους παρόντες ήταν ένας φοιτητής της μουσικής. Σπούδαζε ωδική στο Αννόβερο της Γερμανίας. Φύγαμε μαζί από κει για φαγητό, μου έδειξε λίγο την πόλη, φάγαμε ωραία και απλά χωρίς οινόπνευμα. Αντι γι' αυτό ήπιαμε αριάνι, ένα κρύο ποτό φτιαγμένο από γιαούρτι, πολύ νόστιμο. Κλείσαμε ραντεβού για το βράδυ. (συνεχίζεται) Ουλφ Μπούχελντ Ντάρμσταντ, Γερμανία **************************************************************************** **************************************************************************** PAR51 BuchheldU05GR.doc |